Het was een van de kernbegrippen in het Nederlandse politieke systeem, ‘soevereiniteit in eigen kring’. Om de emancipatie van gereformeerden en katholieken eind 19de eeuw te vervolmaken muntte Abraham Kuyper dit principe. Het hield in dat binnen de op het individu gebaseerde liberale grondwet bepaald groepen in de samenleving, de zuilen, bepaalde rechten kregen waar ze zelf de verantwoordelijkheid voor droegen. Met levensbeschouwing als basis werden op grond van art 23 van de Grondwet met name onderwijs, inhoudelijk onttrokken aan de controle van de staat. Bij de omroep werd hetzelfde model gevolgd: de Staat betaald, de zuilen besteden min of meer autonoom.

Nederlanders waren trots op hun pluralistische en tolerante systeem. Die tolerantie was in veel gevallen maar zeer betrekkelijk. Natuurlijk, de verschillende zuilen respecteerden elkaars soevereiniteit, de mentale druk die binnen de groepen werd uitgeoefend op individuen was vaak erg groot. Natuurlijk gold de wet wel, helaas was er schroom bij de staat om die toe te passen als het zaken betrof die zich binnen die zuilen afspeelden. ‘politiek gesanctioneerd wegkijken’. Honderden zo niet duizenden misbruikte kinderen weten precies wat dat betekent.

Niet dat dit overigens ooit tot veel zelfreflectie in Nederland heeft geleid. Zeker, de Commissie Deetman heeft het misbruik in de kerk onderzocht, maar weinig reflectie over de cultuur en het systeem dat dit mogelijk maakte.
De uitoefening van die soevereiniteit in eigen kring gebeurde immers door dezelfde machtsdragers als zij die de staatsmacht droegen. De ‘IJzeren Ring’ van vertegenwoordigers van de zuilen in de staat zorgde ervoor dat staatsmacht en groepsmacht niet met elkaar in conflict kwamen.

De opkomst van de Islam in Nederland werd aanvankelijk door sommige aanhangers van het klassieke systeem welwillend begroet. OK, geen Christenen, maar wel een godsdienst, en tenslotte afstammelingen van Abraham en ook met een boek, een beetje inburgeren, een zuil erbij, systeem gered.
Het is niet zo gegaan, de Imams bleken geen mannenbroeders, de segregatie was er wel, maar geen ‘IJzeren Ring’ die de nieuwe groep in het systeem verankerde.

Imams die vrouwen geen hand willen geven, fundamentalisten die een Jihad in eigen land beginnen met de moord op Theo Van Gogh als triest succes en dan nu een golf van Jihad strijders die Kafirs (ongelovigen) willen onthoofden in het IS Kalifaat.
Het besef is doorgedrongen dat maatschappelijke groepen die los komen te staan van de samenleving, die daarvoor een bedreiging kunnen gaan vormen.
Een nieuwe ontwikkeling is dat er een steeds luidere roep is om de kernwaarden van onze cultuur en samenleving door middel van wetgeving vast te leggen en af te dwingen.
Kuyper zou zich in zijn graf omdraaien, de staat als afdwinger van geestelijke waarden!

Kuypers’ verzuilde samenleving is dan wel verdwenen, de bijbehorende politieke cultuur en staatsrechtelijke structuren niet.
De opkomst van de IS fundamentalisten maakt duidelijk dat we het ons niet langer kunnen permitteren dat het individu geen ‘contrat social’ naar het model van Rousseau met de staat heeft.

Het valt te hopen dat dit leidt tot een voor burgers en overheid bindende en afdwingbare Grondwet, en wetgeving die wordt nageleefd.
Maar dat is toekomst, vooralsnog heeft de opkomst van IS er in ieder geval voor gezorgd dat begrippen Soevereiniteit in Eigen Kring, en het daaraan verwante ‘gedogen’ als politieke instrumenten definitief verdwijnen.