Met zeventien partijen in de Tweede Kamer zou je kunnen denken dat Nederland een levendige parlementaire democratie is.

Levendig is het zeker, premiers met slechte geheugens, moties van wantrouwen, volk dat aanschuift bij de praatprogramma’s, best wel reuring!

Een verhit debat zegt evenwel wel iets over de temperatuur van het politieke debat maar minder over de kwaliteit van de democratie of de stand van de rechtstaat.

De toeslagenaffaire heeft het vertrouwen in het laatste hard geraakt. Maar niet alleen de toeslagenaffaire doet vragen stellen over het functioneren van de overheid.

De decentralisatie van de jeugdzorg naar gemeenten heeft zowel de jeugdzorg als de gemeenten in de problemen gebracht, het vaccinatiebeleid tegen Corona is niet echt een toonbeeld van een slagvaardige overheid, de woningmarkt zit door allerlei overheidsmaatregelen op slot, en zo zou ik nog wel even door kunnen gaan.

Kortom, is het in Nederland wel zo goed geregeld als wij altijd denken dat het dat is?

Kenmerk van de Nederlandse democratie is het zogenaamde polderen, als je maar lang genoeg praat kom je er op een gegeven moment wel een besluit uit is de gedachte. Op een gegeven moment is er een oplossing waar niemand blij mee is maar men wel mee kan leven en dan wordt dat beleid.

Op nationaal niveau wel te verstaan.

Dat resultaat heeft dan zoveel politiek kapitaal gekost dat wetten en instituties de uitvoering ervan niet teveel mogen belemmeren. Onder het mom van het primaat van de politiek worden grondrechten gemakkelijk aan de kant geschoven en stelt de belastingdienst zwarte en andere lijsten op. 

De Tweede Kamer is voor de informatie over de uitvoering afhankelijk van de Ministeries, dus geen controle.

En door dichtgetimmerde regeerakkoorden kan de Tweede Kamer die uitvoering niet meer wijzigingen mocht ze vinden dat dat noodzakelijk zou zijn.

Daarnaast heeft de centrale overheid de uitvoering van beleid steeds meer naar de gemeenten overgeheveld, niet als versterking van de lokale democratie, maar als agentschap van de centrale overheid, als uitvoeringsorganisatie. Bezuinig dan nog eens fors en de gemeente moet het zwembad sluiten om de taken van de regering te kunnen uitoefenen. Om dat nog enigszins efficiënt te doen gaan gemeenten dan fuseren om een efficiency slag te maken, niet om de overheid dichter bij de burger te brengen. 

Wethouders worden van buiten ingehuurd als ‘professionals’, niet als politici die dicht bij de burger staan. 

Want de burgers begrijpen heel goed wat er gebeurt, bijna altijd komen de burgers er namelijk tegen in verzet.

Dit alles heeft geleid tot een integratie van centraal en lokaal bestuur in een grote bestuurlijke moloch die de voeling op lokaal niveau dreigt te verliezen, maar waar de Tweede Kamer ook geen grip meer op heeft. 

Dat komt ervan als je regeert zonder visie.

Is er een oplossing, is er een visie? Ja die is er: groot onderhoud van het systeem. 

Begin met een Grondwet waar de burger rechten aan kan ontlenen, versterk de instituties, hervorm het kiesstelsel, maak de nationale overheid als enige verantwoordelijk voor de uitvoering van nationaal beleid, laat de maat van de gemeenten over aan de burgers en houdt je als overheid aan de wet.

Veel werk? Best wel. Maar nu hebben we de facto een eenpartij staat bij elkaar gepolderd, van technocraten wel te verstaan, niet van de burgers.