Iedere Trump Tweet over de handel met China en Europa beïnvloedt de stemming op de financiële markten. De markten smachten naar een positief signaal. In een geglobaliseerde wereld kosten handelsconflicten veel geld en op een gegeven moment moet er toch een oplossing komen? Want dat is toch voor iedereen het beste?

Ja, volgens de theorie toch wel. Volgens de theorie leidt concurrentie tot specialisatie en innovatie, maar ook tot ketens van afhankelijkheid. Essentiele producten komen niet meer uit eigen land, we zijn afhankelijk van China voor veel essentiële zaken.

Die afhankelijkheid is ook een kwetsbaarheid.

Geen wonder dat politici die kwetsbaarheid willen wegnemen dan wel inkaderen. Alweer volgens de theorie kan dat op twee manieren: ofwel werk je samen met je partners en maak je heldere afspraken, ofwel probeer je die afhankelijkheid ketens te domineren en te controleren.

In Bretton Woods werd in 1944 het fundament gelegd voor een multilaterale wereldorde gebaseerd op samenwerking met de oprichting van het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank en uiteindelijk ook de Wereldhandelsorganisatie.

Met dominantie van nationalistische, imperialistische en communistische ideologieën had de wereldgemeenschap het na WOII wel even gehad.

De Europese samen- en eenwording is op hetzelfde principe gegrondvest en werd uitdrukkelijk gezien als een ‘regionale’ invulling van dat wereldwijde streven naar vrede en welvaart door samenwerking.

Maar zonder de goede bedoelingen van de Verenigde Staten in twijfel te trekken kunnen we wel constateren dat met het propageren van samenwerking op mondiale schaal de VS een model voorstelden dat binnen de VS zelf goed gewerkt had. Het naoorlogse multilaterale systeem was in feite een exportmodel van het eigen politieke systeem van de VS. 

Op een subtiele wijze was de multilaterale samenwerking een uiting van Amerikaanse dominantie, en verenigde het de twee controlemechanismes in één, ten minste voor de VS.

Het systeem van multilaterale samenwerking heeft een wereldwijde economische ontwikkeling mogelijk gemaakt die we kennen onder het begrip ‘globalisering. 

Dit succes heeft tevens geleid tot spanningen in het systeem. De opkomst van China, India, Japan en andere Aziatische landen, maar ook de Europese Unie zou niet mogelijk zijn geweest door dit systeem. Het ontstane grotere politieke gewicht maakt dat de Verenigde Staten het systeem niet meer zo kunnen domineren als vroeger, en daardoor dient het niet meer noodzakelijkerwijze de Amerikaanse belangen.

Welvaart in zich ontwikkelende landen heeft niet noodzakelijkerwijze geleid tot samenlevingen op liberale grondslag. Niet iedereen respecteert de spelregels, bijvoorbeeld op het gebied van intellectueel eigendom, klimaat en milieu, sociale dumping, om het nog maar niet te hebben over geloof en het onderdrukken van vrouwen en minderheden. 

We mogen Trump een charlatan vinden, hij is wel degelijk spreekbuis van het van oudsher aanwezige isolationistische Amerika dat op zoek gaat naar een andere manier om te domineren. Die dominantie is niet meer gebaseerd op samenwerking. Die is gebaseerd op een wereldbeeld van wij eerst en indien noodzakelijk tegen de rest, wie niet met ons is, is tegen ons. Politieke macht in eigen land is belangrijker dan mondiale handelsmacht

De wereldhandel zal zich moeten plooien naar dit nieuwe machtsdenken. En ja, de welvaart zal afnemen, maar Amerika kan dat hebben.  Beleggers zullen dus helaas vergeefs wachten op die bevrijdende tweet die het feest weer op gang brengt.

Het eerste land dat de nieuwe realiteit zal voelen is het Verenigd Koninkrijk. Indien dit inderdaad op 31 oktober zonder overeenkomst uit de EU stapt, heeft het een onderhandelingspositie van nul komma nul, maar zal het een handelsovereenkomst met de VS nodig hebben. 

Dat wordt tekenen bij het kruisje, en alle Amerikaanse normen-kort samengevat onder de noemer ‘chloorkip’-zullen moeten worden overgenomen door het VK. Dat wordt inderdaad een ‘special relationship’, een vazal staat binnen het blok van de VS

De overblijvende EU zal zich moeten wapenen tegen dit blokdenken. De vele afgesloten handelsverdragen met Japan, Canada en Mercosur zijn uitgekiende strategische zetten geweest om het multilaterale systeem te redden.  Maar slechts gedeeltelijk, want in de relatie met China en in het Midden-Oosten zal de VS het middel van sancties en militaire presentie gebruiken om de Europese samenwerkingsverbanden te ondermijnen.

Frankrijk en Duitsland zijn zich bewust van het feit dat Europa een politieke/militaire dimensie dient te geven aan de handelsmacht, precies om deze reden.

Het lijkt in het belang van Nederland dit te steunen. Tenzij het wil toetreden tot het Amerikaanse blok waar het geen invloed heeft, lijkt het ontwikkelen van een Europees blok waar Nederland mee de besluiten neemt meer in het Nederlandse belang.

Het vertrek van de Britten uit de EU zal het gemakkelijker maken dit Europese blok te ontwikkelen, in die zin is de steun van Trump aan de Brexit wellicht toch niet zo slim.

De  zich ontwikkelende wereldorde van de ‘blokken’ lijkt een blijvertje.

Deze ordening zal meer conflicten kennen dan het bekende samenwerkingsmodel.

Politici en ondernemers  kunnen daar beter aan wennen en naar handelen, die tweet dat alles weer normaal wordt komt echt niet.