Wie kent hem niet, John Cleese die als de belichaming van de Britse ambtenaar de scepter zwaait in het Britse ‘Ministry of Silly Walks’.

Britse humor, helaas Nederlandse realiteit. Van 2017 tot 2023 nam het aantal banen bij de Rijksoverheid met een derde toe, en zoals altijd is er een logische verklaring, ook de klimaatverandering moet beleidsmatig worden ingepast, Corona, etc. Vroeger was het zure regen.

Ongetwijfeld, maar toch merkwaardig dat zelfs onder een regering die pleit voor een kleine overheid de verkleining ervan maar niet lijkt te lukken. Dat komt doordat een groot gedeelte van die Rijksoverheid zich volstrekt onttrekt aan de Ministeriele verantwoordelijkheid of controle door de Tweede Kamer.

Die lichamen vallen onder art 134 van de Grondwet: Overige openbare lichamen. De Grondwet stelt: 

De wet regelt de taken en de inrichting van deze openbare lichamen, de samenstelling en bevoegdheid van hun besturen, alsmede de openbaarheid van hun vergaderingen. Bij of krachtens de wet kan aan hun besturen verordenende bevoegdheid worden verleend.

Dus per wet kunnen er openbare lichamen worden ingesteld die regels kunnen maken waar de burger zich aan moet houden zonder dat de burger een directe democratische controle op die lichamen heeft. 

Dat is natuurlijk wel zo handig en geen wonder dat Nederland er veel van heeft. Maar het kan nog erger, voor de zogenaamde zelfstandige bestuursorganen zoals de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA) en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) bestaat er zelfs helemaal geen grondwettelijke basis.

En Nederland heeft nogal wat van deze quasi overheidsinstanties, volgens de website van de Nederlandse overheid enkele tientallen. Organisaties met wel een juridische legitimiteit, maar een zwak democratisch gehalte en zo bijdragend aan het politieke probleem van de  zo ongewenste afstand tussen overheid en burger. Een Kafkaiaans doolhof waar de burger in verdwaalt, een parallel overheidsuniversum.

Een goed voorbeeld van zo’n totaal nutteloze organisatie die wel veel geld kost is Justis. Justis is een screeningsautoriteit, jazeker, een screeningsautoriteit. Met een ronkende website vol met managers prietpraat waarop wordt beschreven hoe deze organisatie Nederland veiliger maakt.

Het Ministerie van Justitie heeft bepaald voor welke functies een verklaring omtrent het gedrag nodig is. Je zou denken dat dan het uittreksel uit het strafregister voldoende is. Zo werkt dat in België, kost €6,- bij de gemeente. Maar in Nederland moet het ingewikkelder, en daar is niet een afdeling binnen het Ministerie mee belast, of de Gemeente, maar daar is een heuse screeningsautoriteit genaamd Justis voor opgetuigd.

Want volgens het Ministerie is de beoordeling van de VOG  maatwerk. ‘Bij de beoordeling van een VOG-aanvraag wordt gekeken of deze persoon strafbare feiten op zijn strafblad heeft staan die een risico vormen voor de functie of het doel waarvoor de VOG is aangevraagd.’

Nee, echt alle informatie wordt gecheckt, alles geheim en indrukwekkend. 

Daarnaast een website met een mission statement, het is duidelijk, alle managementmodellen worden toegepast bij Justis. En natuurlijk ‘producten’, want dit is geen service van de overheid aan de burger, maar u koopt een ‘product’ van de overheid, het bewijs dat u niets misdaan heeft. Dat mag wat kosten, en dat doet het ook, want een VOG kost de burger €41,35. 

Maar dan ben je er niet, want voor verschillende situaties moet je verschillende VOG’s aanvragen, dus een beetje actieve burger is meerdere keren dat bedrag kwijt nog steeds voor hetzelfde feit, dat hij namelijk niets misdaan heeft.

Gelukkig is er ook een snelle VOG check. En die is echt handig. Zelf even gedaan. Kun je nagaan of er een probleem aan zit te komen. Tot mijn verbijstering wordt er maar een vraag gesteld, namelijk of ik een strafblad heb. Dat heb ik niet, gevolg: in alle gevallen krijg ik een VOG! Conclusie: in 90% van de gevallen zal een uittreksel uit het strafregister voldoende zijn. Koppel de VOG quick scan aan het strafregister en iedere burger of gemeente kan het zo downloaden. 

Maar dat zou te eenvoudig zijn, want nu werken er meer dan driehonderd mensen- ‘professionals’ in het jargon-bij Justis, een klassiek voorbeeld van een ‘Ministry of Silly Walks.  De ‘Silly Walks’ heten inmiddels mission statements, klantvriendelijkheid onderzoeken, targets etc.

Mijn verzoek aan politiek Den Haag is duidelijk: Mag ik een Verklaring omtrent het Nut voor Justis?